pandomim
New member
Haber: Ali Asgar Çabuk
İran‘ın başşehri Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafınca “başörtüsü kurallarına uymadığı nedeni öne sürülerek” gözaltına alındıktan daha sonra kötüleşerek hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Amini‘nin, 16 Eylül’de hayatını yitirmesi ülke idaresine karşı protestolara niye oldu.
Mahsa Amini’nin memleketi olan Kürdistan eyaletinin Saqqız kentinde 17 Eylül tarihinde yapılan cenaze merasimleri “kadın, ömür, özgürlük” sloganıyla İran’da kitlesel şovların fitilini ateşledi. Tüm Kürdistan eyaletinde karşılık bulan protestolar süratli bir biçimde başşehir Tahran dahil olmak üzere İsfahan, Meşhet, Kum, Gazvin, Kereç, Şiraz ve Reşt üzere büyük kentlerde karşılık buldu. Bayanların “zorunlu başörtüsü” ve “ahlak polisliği” uygulamalarına reaksiyon olarak başlayan protestolar, İran’daki mevcut toplumsal ve ekonomik sıkıntıların eklenmesi ile kitlesel rejim tersi şiddet aksiyonlarına döndü.
İran’da zarurî başörtüsü ve ahlak polisine reaksiyonla başlayan şovlar kısa müddette ülke geneline rejim aksisi protesto olarak yayıldı.
3. AYINI DOLDURAN BİRİNCİ EYLEM
Mahsa Amini’nin ömrünü kaybetmesi üzerine başlayan kitsel rejim aykırısı bu hareketler, 1979 İran İslam Devrimi’nin akabinde birinci kere 3’üncü ayını dolduran ve hala devam eden sokak aksiyonları olma özelliğine sahip. İran daha evvel de 4 büyük rejim tersi şovlara sahne olmuştu. Bu şovların sonuncusu 15 Kasım 2019 yılında akaryakıta yapılan artırım daha sonrası başlamış ve kitsel rejim aksisi aksiyonlara dönüşmüştü. 2017 yılında gördüğümüz rejim aykırısı hareketlere ise İran’ın Meşhed kenti mesken sahipliği yapmış ve şovların fitilini işsizlik, hayat pahalılığı ve yolsuzluklar ateşlemişti. Bu şovlar içinde İran toplumunu ve siyasetini derinden etkileyen ve tesirini hala hissettiren hareketler ise 2009 yılında reformist başkan Mir Hüseyin Musevi ile muhafazakar siyasetçi Mahmud Ahmedinejad’ın yarıştığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin akabinde başlayan protestolar oldu. 2019 akaryakıt artırımı ve 2017 hayat pahalılığı şovlarının temel motivasyonu iktisat olurken, 2009 ve öncesindeki protestolarda motivasyonun daha toplumsal ve politik olduğunu görüyoruz.
MAHSA AMİNİ VAKASI
Mahsa Amini daha sonrası başlayan kitsel şovlardaki temel motivasyonun 2009 ve öncesi ile benzerlikler gösterdiği ve hatta daha kuvvetli olduğunu söyleyebiliriz. Mahsa Amini, İran’daki tüm etno-politik ve etno-mezhebi sıkıntıları kendisinde toplamış ve polis kontrolünde hayatını kaybetmesi ile bu problemleri gün yüzüne çıkartmış bir isim. İran’da bayan olmak, İran’da dini azınlık olmak, İran’da etnik azınlık olmak ve İran’da dindar olmak üzere tüm soruları Mahsa Amini hadisesi üzerinden kıymetlendirebiliriz. olağan olarak “ahlak polisliği” uygulamasının İran’da bir daha hayata geçirilmesi, Amini olayından evvel toplumun ve siyasetin zarurî irşad anlayışını aktüel olarak tartışıyor olması Mahsa Amini’nin vefatını mevcut etno-politik problemler ile toplumsal temelde kuvvetli bir motivasyona dönüştürmüştür.
Geçen hAFTA, İran Meclisi’ndeki 227 milletvekilinin imzasıyla, şovlarda ateşli yahut ateşsiz silahlarla insanların canına kast eden ve vefatlarına niye olan şahıslar hakkında idam cezasının uygulanmasını öneren bir bildiri yayımlanmıştı.
GÖSTERİLERDE DÖRDÜNCÜ DALGA
Mahsa Amini için 16 Eylül’den daha sonra başlayan şovların 3’üncü dalgası 2019 akaryakıt artırımı şovlarının yıldönümünde gerçekleşti. Birinci şov dalgası 16 Eylül tarihinden Eylül sonuna kadar devam ederken, ikinci şov dalgası Amini’nin vefatının 40’ıncı günü ötürüsıyla gerçekleşti. Artık şovlarda 4’üncü dalga bekleniyor. Fakat protestolar uzadıkça güvenlik güçleri ile aksiyoncular içinde karşılıklı şiddetin de arttığını ve İran için bir ihtilal değil iç savaş senaryolarının yapıldığını görüyoruz.
TAHRAN İDARESİ GERİ ADIM ATMIYOR
Mahsa Amini’nin ömrünü kaybetmesi üzerine başlayan gösterilerdilk evvel, İran’da Ayetullah Ali Hamaney’in hastalığı ve hatta ömrünü kaybettiği tartışmaları yaşanıyordu. Bu tartışma İbrahim Reisi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesi ve “Ayetullah” unvanı alması ile “İran’da gücün el değiştirmesi başladı” senaryoları ile netlik kazanmıştı. Mahsa Amini şovları ile bu tartışma şimdilik son bulsa da çabucak hemen büsbütün rafa kalkmış değil. Mahsa Amini şovlarının İran’da “gücün el değiştirmesi” tartışmalarının gölgesinde başlaması ve ülke genelinde kitlesel rejim aykırısı hareketlere dönüşmesi İran’da hassas bir istikrar oluşturdu. Tahran idaresi protestolar karşısında geri adım atmayacağı iletisini fazlaca açık bir biçimde verdi. Şu ana kadar altı gösterici hakkında idam sonucu verilmiş durumda. Öteki yandan toplumdaki memnuniyetsizliğe karşı siyasi bir tahlil süreci arayışı yok ve devlet kendi taraftarlarını sokağa çağırarak sorunu sokakta çözeceği bildirisini vermeye devam ediyor.
İran’ın Kürt bölgeleri protestoların merkezi pozisyonunda yer aldı. Üstteki görselde Kürtlerin yoğunlukla yaşadığı Mahabad kentindeki protestodan bir kare yer alıyor.
İranlı siyasalların ve değerli din erkeklerinın üç aydır devam eden şovlar karşısındaki sessizlikleri, İran önderi Ayetullah Ali Hamaney’in ise dış mihrakları suçlayarak göstericileri “hainler” ve “aldananlar” halinde konumlandırması Tahran idaresinin çabucak hemen siyasi bir tahlilden uzak olduğunu gösteriyor. Tahlil iki taraf için de hala sokaklardan geçiyor ve bu durum hareketlerdeki şiddet sarmalını daha da artıracak. Şovlar ise İran’da 3’üncü ayına girerken, rejim tersi aksiyonlar ülkenin hassas hudut bölgeleri olan Kürdistan eyaleti, Sistan-Belucistan eyaleti ve Huzistan eyaletlerinde kitlesel bir biçimde devam ediyor. Mahabad üzere Kürt yerleşim alanlarında güvenlik güçleri ile aksiyoncular içinde sokak çatışmaları ve devlet kurumlarının aksiyoncular tarafınca ele geçirilmesine dair imgeler ve haberler geliyor. bir daha Sünni nüfusun ağır yaşadığı Sistan-Belucistan eyaletinin idare merkezi Zahidan’da neredeyse her hafta “kanlı Cuma” aksiyonları düzenleniyor.
REJİM TERSİ AKSİYONLARIN MERKEZ ÜSSÜ KÜRDİSTAN
Süreç içerisinde bilhassa İran’ın Kürt bölgeleri protestoların merkezi pozisyonunda yer aldı. Buna karşılık Tahran idaresi risk ve tehdit algısının yüksek olduğu Kürdistan eyaleti ve Sistan-Belucistan eyaletinde şiddet seviyesini artırmış durumda. Bir taraftan Kürt bölgelerine ağır zırhlı araçlar ve silahlı güvenlik güçleri gönderilirken, başka yandan Kuzey Irak’ta bulunan ayrılıkçı Kürt örgütlerine ilişkin karargahlar bombalanıyor.İKDP, KOMELA ve PJAK üzere ayrılıkçı örgütler bu süreçte İran İhtilal Muhafızları ordusu tarafınca maksat alındı.
Son olarak Bağdat’a bir ziyaret gerçekleştiren İran İhtilal Muhafızları Kudüs Gücü kumandanı General İsmail Kaani, silahlı Kürt kümelere ültimatom vererek “10 gün içerisinde silahlarını bırakacaklar yoksa müdahale ederiz” tehdidinde bulundu. Bu kapsamda İran silahlı kuvvetlerinin yakın vakitte Kuzey Irak’a yönelik bir kara harekatı uzak ihtimal değil. Lakin gelinen nokta İran’ın etnik ve inançsal fay çizgilerini açık bir biçimde gün yüzüne çıkardı. “İslam Cumhuriyeti’ne karşı ihtilal İran’ın bölünmesi olur” söylemi halk tabanında karşılık bulmuyor. Bilakis Kürt bölgelerinde ağırlaşan aksiyonlar başşehir Tahran’da, Meşhed’de ve Şiraz’da karşılık ve takviye görüyor. Atılan sloganlarda ise “Kürt, Azeri, Fars, Arap ve Beluç beraber” vurgusu ön planda. Gelinen noktada aksiyoncular için “ulusal bilinç” ve “ülkenin bölünmesi” üzere vurgular bir mana söz etmiyor.
Öyle ki İran İslam Cumhuriyeti’nin dünya kupasında İngiltere karşısında aldığı ağır yenilgiyi bir küme gösterici İngiltere bayrağı açarak kutladı. Yahut hareketler sırasında İran ulusal bayrağının yakılması ülkede infiale niye olmuyor. Lakin rejimden kopuş hızlanırken, İran’da eşine az rastlanır bu beraberlik artan şiddet sarmalı ile kaosu da birlikteinde getirmeye başladı.
İran’daki protestolarda çoğunlukla rejim başkanı Ayetullah Humeyni tersi sloganlar atılıyor.
İRAN’I BEKLEYEN İHTİLAL Mİ KAOS MU?
Eylemler artık direkt devletin otoritesini ve kamu kurumlarını amaç alıyor. Bilhassa Kürt bölgelerinde kent otoritesinin ele geçirilmesine yönelik teşebbüsler, devlet kurumlarının işgal edilmesi ve buna karşılık İhtilal Muhafızları ve BESİC ünitelerinin orantısız şiddet uygulaması hareketleri önü alınamaz bir noktaya taşımış durumda.
Protestoların İran’ın etnik fay çizgileri üzerinde ağırlaşması ve buna bağlı olarak gösterici profillerindeki süratli değişim İran’daki kaotik durumu arıtıyor. Ülkedeki süreci bir “devrim” olarak isimlendirmek yanılgılı ve erken bir yargı olacaktır. İran’da ismine “karşı devrim” diyebileceğimiz ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir müddetç oluşmadı. Göstericiler tarafınca çabucak hemen toplumsal kuşatıcılığı olan siyasi bir telaffuz de sunulmuş değil. Fakat ülkede 3’üncü ayına giren bu aksiyonlar oluşturduğu tesir alanı, sürekliliği, sunuluş formu ve sonuçları ile İran sokaklarında ihtilal niteliği taşıyor. Ruhsal kaygı eşiğini aşan göstericilerin aksiyonlarına devam edecekleri görünüyor.
Önümüzdeki günlerde rejim taraftarları ve aksileri bir daha İran sokaklarını tahlil için kullanacaklardır. Bilhassa genç kuşak içinde İran İslam Cumhuriyeti’nden kopuş artarken, İran siyaseti de kendisini “Muhafazakarlar ve rejim karşıtları” olarak konumlandırıyor. Ülkede kutuplaştırmayı artıran bu siyasi telaffuz karşısında İran siyasetinin orta bir formül geliştirip geliştiremeyeceği ise belgisiz.
İran‘ın başşehri Tahran’da 13 Eylül’de “ahlak polisi” olarak bilinen İrşad devriyeleri tarafınca “başörtüsü kurallarına uymadığı nedeni öne sürülerek” gözaltına alındıktan daha sonra kötüleşerek hastaneye kaldırılan 22 yaşındaki Mahsa Amini‘nin, 16 Eylül’de hayatını yitirmesi ülke idaresine karşı protestolara niye oldu.
Mahsa Amini’nin memleketi olan Kürdistan eyaletinin Saqqız kentinde 17 Eylül tarihinde yapılan cenaze merasimleri “kadın, ömür, özgürlük” sloganıyla İran’da kitlesel şovların fitilini ateşledi. Tüm Kürdistan eyaletinde karşılık bulan protestolar süratli bir biçimde başşehir Tahran dahil olmak üzere İsfahan, Meşhet, Kum, Gazvin, Kereç, Şiraz ve Reşt üzere büyük kentlerde karşılık buldu. Bayanların “zorunlu başörtüsü” ve “ahlak polisliği” uygulamalarına reaksiyon olarak başlayan protestolar, İran’daki mevcut toplumsal ve ekonomik sıkıntıların eklenmesi ile kitlesel rejim tersi şiddet aksiyonlarına döndü.
İran’da zarurî başörtüsü ve ahlak polisine reaksiyonla başlayan şovlar kısa müddette ülke geneline rejim aksisi protesto olarak yayıldı.
3. AYINI DOLDURAN BİRİNCİ EYLEM
Mahsa Amini’nin ömrünü kaybetmesi üzerine başlayan kitsel rejim aykırısı bu hareketler, 1979 İran İslam Devrimi’nin akabinde birinci kere 3’üncü ayını dolduran ve hala devam eden sokak aksiyonları olma özelliğine sahip. İran daha evvel de 4 büyük rejim tersi şovlara sahne olmuştu. Bu şovların sonuncusu 15 Kasım 2019 yılında akaryakıta yapılan artırım daha sonrası başlamış ve kitsel rejim aksisi aksiyonlara dönüşmüştü. 2017 yılında gördüğümüz rejim aykırısı hareketlere ise İran’ın Meşhed kenti mesken sahipliği yapmış ve şovların fitilini işsizlik, hayat pahalılığı ve yolsuzluklar ateşlemişti. Bu şovlar içinde İran toplumunu ve siyasetini derinden etkileyen ve tesirini hala hissettiren hareketler ise 2009 yılında reformist başkan Mir Hüseyin Musevi ile muhafazakar siyasetçi Mahmud Ahmedinejad’ın yarıştığı cumhurbaşkanlığı seçimlerinin akabinde başlayan protestolar oldu. 2019 akaryakıt artırımı ve 2017 hayat pahalılığı şovlarının temel motivasyonu iktisat olurken, 2009 ve öncesindeki protestolarda motivasyonun daha toplumsal ve politik olduğunu görüyoruz.
MAHSA AMİNİ VAKASI
Mahsa Amini daha sonrası başlayan kitsel şovlardaki temel motivasyonun 2009 ve öncesi ile benzerlikler gösterdiği ve hatta daha kuvvetli olduğunu söyleyebiliriz. Mahsa Amini, İran’daki tüm etno-politik ve etno-mezhebi sıkıntıları kendisinde toplamış ve polis kontrolünde hayatını kaybetmesi ile bu problemleri gün yüzüne çıkartmış bir isim. İran’da bayan olmak, İran’da dini azınlık olmak, İran’da etnik azınlık olmak ve İran’da dindar olmak üzere tüm soruları Mahsa Amini hadisesi üzerinden kıymetlendirebiliriz. olağan olarak “ahlak polisliği” uygulamasının İran’da bir daha hayata geçirilmesi, Amini olayından evvel toplumun ve siyasetin zarurî irşad anlayışını aktüel olarak tartışıyor olması Mahsa Amini’nin vefatını mevcut etno-politik problemler ile toplumsal temelde kuvvetli bir motivasyona dönüştürmüştür.
Geçen hAFTA, İran Meclisi’ndeki 227 milletvekilinin imzasıyla, şovlarda ateşli yahut ateşsiz silahlarla insanların canına kast eden ve vefatlarına niye olan şahıslar hakkında idam cezasının uygulanmasını öneren bir bildiri yayımlanmıştı.
GÖSTERİLERDE DÖRDÜNCÜ DALGA
Mahsa Amini için 16 Eylül’den daha sonra başlayan şovların 3’üncü dalgası 2019 akaryakıt artırımı şovlarının yıldönümünde gerçekleşti. Birinci şov dalgası 16 Eylül tarihinden Eylül sonuna kadar devam ederken, ikinci şov dalgası Amini’nin vefatının 40’ıncı günü ötürüsıyla gerçekleşti. Artık şovlarda 4’üncü dalga bekleniyor. Fakat protestolar uzadıkça güvenlik güçleri ile aksiyoncular içinde karşılıklı şiddetin de arttığını ve İran için bir ihtilal değil iç savaş senaryolarının yapıldığını görüyoruz.
TAHRAN İDARESİ GERİ ADIM ATMIYOR
Mahsa Amini’nin ömrünü kaybetmesi üzerine başlayan gösterilerdilk evvel, İran’da Ayetullah Ali Hamaney’in hastalığı ve hatta ömrünü kaybettiği tartışmaları yaşanıyordu. Bu tartışma İbrahim Reisi’nin Cumhurbaşkanı seçilmesi ve “Ayetullah” unvanı alması ile “İran’da gücün el değiştirmesi başladı” senaryoları ile netlik kazanmıştı. Mahsa Amini şovları ile bu tartışma şimdilik son bulsa da çabucak hemen büsbütün rafa kalkmış değil. Mahsa Amini şovlarının İran’da “gücün el değiştirmesi” tartışmalarının gölgesinde başlaması ve ülke genelinde kitlesel rejim aykırısı hareketlere dönüşmesi İran’da hassas bir istikrar oluşturdu. Tahran idaresi protestolar karşısında geri adım atmayacağı iletisini fazlaca açık bir biçimde verdi. Şu ana kadar altı gösterici hakkında idam sonucu verilmiş durumda. Öteki yandan toplumdaki memnuniyetsizliğe karşı siyasi bir tahlil süreci arayışı yok ve devlet kendi taraftarlarını sokağa çağırarak sorunu sokakta çözeceği bildirisini vermeye devam ediyor.
İran’ın Kürt bölgeleri protestoların merkezi pozisyonunda yer aldı. Üstteki görselde Kürtlerin yoğunlukla yaşadığı Mahabad kentindeki protestodan bir kare yer alıyor.
İranlı siyasalların ve değerli din erkeklerinın üç aydır devam eden şovlar karşısındaki sessizlikleri, İran önderi Ayetullah Ali Hamaney’in ise dış mihrakları suçlayarak göstericileri “hainler” ve “aldananlar” halinde konumlandırması Tahran idaresinin çabucak hemen siyasi bir tahlilden uzak olduğunu gösteriyor. Tahlil iki taraf için de hala sokaklardan geçiyor ve bu durum hareketlerdeki şiddet sarmalını daha da artıracak. Şovlar ise İran’da 3’üncü ayına girerken, rejim tersi aksiyonlar ülkenin hassas hudut bölgeleri olan Kürdistan eyaleti, Sistan-Belucistan eyaleti ve Huzistan eyaletlerinde kitlesel bir biçimde devam ediyor. Mahabad üzere Kürt yerleşim alanlarında güvenlik güçleri ile aksiyoncular içinde sokak çatışmaları ve devlet kurumlarının aksiyoncular tarafınca ele geçirilmesine dair imgeler ve haberler geliyor. bir daha Sünni nüfusun ağır yaşadığı Sistan-Belucistan eyaletinin idare merkezi Zahidan’da neredeyse her hafta “kanlı Cuma” aksiyonları düzenleniyor.
REJİM TERSİ AKSİYONLARIN MERKEZ ÜSSÜ KÜRDİSTAN
Süreç içerisinde bilhassa İran’ın Kürt bölgeleri protestoların merkezi pozisyonunda yer aldı. Buna karşılık Tahran idaresi risk ve tehdit algısının yüksek olduğu Kürdistan eyaleti ve Sistan-Belucistan eyaletinde şiddet seviyesini artırmış durumda. Bir taraftan Kürt bölgelerine ağır zırhlı araçlar ve silahlı güvenlik güçleri gönderilirken, başka yandan Kuzey Irak’ta bulunan ayrılıkçı Kürt örgütlerine ilişkin karargahlar bombalanıyor.İKDP, KOMELA ve PJAK üzere ayrılıkçı örgütler bu süreçte İran İhtilal Muhafızları ordusu tarafınca maksat alındı.
Son olarak Bağdat’a bir ziyaret gerçekleştiren İran İhtilal Muhafızları Kudüs Gücü kumandanı General İsmail Kaani, silahlı Kürt kümelere ültimatom vererek “10 gün içerisinde silahlarını bırakacaklar yoksa müdahale ederiz” tehdidinde bulundu. Bu kapsamda İran silahlı kuvvetlerinin yakın vakitte Kuzey Irak’a yönelik bir kara harekatı uzak ihtimal değil. Lakin gelinen nokta İran’ın etnik ve inançsal fay çizgilerini açık bir biçimde gün yüzüne çıkardı. “İslam Cumhuriyeti’ne karşı ihtilal İran’ın bölünmesi olur” söylemi halk tabanında karşılık bulmuyor. Bilakis Kürt bölgelerinde ağırlaşan aksiyonlar başşehir Tahran’da, Meşhed’de ve Şiraz’da karşılık ve takviye görüyor. Atılan sloganlarda ise “Kürt, Azeri, Fars, Arap ve Beluç beraber” vurgusu ön planda. Gelinen noktada aksiyoncular için “ulusal bilinç” ve “ülkenin bölünmesi” üzere vurgular bir mana söz etmiyor.
Öyle ki İran İslam Cumhuriyeti’nin dünya kupasında İngiltere karşısında aldığı ağır yenilgiyi bir küme gösterici İngiltere bayrağı açarak kutladı. Yahut hareketler sırasında İran ulusal bayrağının yakılması ülkede infiale niye olmuyor. Lakin rejimden kopuş hızlanırken, İran’da eşine az rastlanır bu beraberlik artan şiddet sarmalı ile kaosu da birlikteinde getirmeye başladı.
İran’daki protestolarda çoğunlukla rejim başkanı Ayetullah Humeyni tersi sloganlar atılıyor.
İRAN’I BEKLEYEN İHTİLAL Mİ KAOS MU?
Eylemler artık direkt devletin otoritesini ve kamu kurumlarını amaç alıyor. Bilhassa Kürt bölgelerinde kent otoritesinin ele geçirilmesine yönelik teşebbüsler, devlet kurumlarının işgal edilmesi ve buna karşılık İhtilal Muhafızları ve BESİC ünitelerinin orantısız şiddet uygulaması hareketleri önü alınamaz bir noktaya taşımış durumda.
Protestoların İran’ın etnik fay çizgileri üzerinde ağırlaşması ve buna bağlı olarak gösterici profillerindeki süratli değişim İran’daki kaotik durumu arıtıyor. Ülkedeki süreci bir “devrim” olarak isimlendirmek yanılgılı ve erken bir yargı olacaktır. İran’da ismine “karşı devrim” diyebileceğimiz ve toplumun tüm katmanlarını içine alan bir müddetç oluşmadı. Göstericiler tarafınca çabucak hemen toplumsal kuşatıcılığı olan siyasi bir telaffuz de sunulmuş değil. Fakat ülkede 3’üncü ayına giren bu aksiyonlar oluşturduğu tesir alanı, sürekliliği, sunuluş formu ve sonuçları ile İran sokaklarında ihtilal niteliği taşıyor. Ruhsal kaygı eşiğini aşan göstericilerin aksiyonlarına devam edecekleri görünüyor.
Önümüzdeki günlerde rejim taraftarları ve aksileri bir daha İran sokaklarını tahlil için kullanacaklardır. Bilhassa genç kuşak içinde İran İslam Cumhuriyeti’nden kopuş artarken, İran siyaseti de kendisini “Muhafazakarlar ve rejim karşıtları” olarak konumlandırıyor. Ülkede kutuplaştırmayı artıran bu siyasi telaffuz karşısında İran siyasetinin orta bir formül geliştirip geliştiremeyeceği ise belgisiz.